Podstawowe pojęcia związane z uzależnieniem

Ważnym punktem poznania choroby alkoholowej jest zapoznanie się z podstawowymi pojęciami, które wiążą się z tego rodzaju uzależnieniem, bez zapoznania się z tymi pojęciami nikt nie będzie mógł zrozumieć tej choroby, oraz nie zrozumie, jakie ona ma konsekwencje.

Toksykomania ujmowana jest najczęściej jako przyjmowanie substancji chemicznych (syntetycznych lub naturalnych, mających szkodliwy wpływ na organizm i psychikę jednostki), wykazujące patologiczny charakter przyzwyczajenia do przyjmowania określonego środka. Stanowi ona nadmierne używanie lub nałogowe nadużywanie środków leczniczych, jednakże nie w celu leczniczym, oraz innych środków naturalnych lub syntetycznych odurzających lub nie odurzających działających relaksująco lub pobudzająco, ale zawsze szkodliwie na organizm człowieka, bądź prosto ujmuje się ją jako nawyk okresowego lub systematycznego przyjmowania różnych środków szkodliwie oddziałujących na organizm.Przy czym środki odurzające to te, które wywołują stan odurzenia i mogą spowodować ujemne skutki dla fizycznego lub psychicznego zdrowia ludzkiego, zaś w definicji środków uzależniających akceptuje się wspólną ich cechę- zdolność potencjalnego wywołania u pewnych osobników stanu psychicznego, określanego jako uzależnienie psychiczne.

Nałóg jest poczuciem przymusu w zakresie używania określonego środka, powiązane z koniecznością zwiększenia jego dawki, co wiąże się też z uzależnieniem fizycznym, a więc z pojawieniem się głodu i objawów odstawienia (abstynencyjnych) oraz z wystąpieniem poważnych konsekwencji dla psychicznego funkcjonowania jednostki oraz negatywnych skutków w życiu osobistym i społecznym.
Nawyk natomiast jest swoistym przyzwyczajeniem, silnym pragnieniem, nieprzepartą chęcią odurzania się, ale nie powiązane z koniecznością zwiększania dawki środka i bez wystąpienia uzależnienia fizycznego oraz powodujące mniejszy zakres uszkodzeń w życiu osobowym i społecznym jednostki. Czasami jednak pojęcia nałogu używa się w szerszym znaczeniu dla określania uzależnienia fizycznego, czy też psychicznego, które stało się na tyle istotne, że dane zachowanie stanowi dla jednostki przymus, a więc nie ma ona nad nim wystarczającej, czyli dowolnej kontroli8.
Wedle najnowszej klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania wyodrębnia się także pojęcia ostrego zatrucia i szkodliwego używania alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, utrzymano też pojęcie zespołu uzależnienia.

Ostre zatrucie określane jest jako przemijający stan powstania po wypiciu alkoholu lub przyjęciu innej substancji psychoaktywnej, powodując zaburzenia świadomości, procesów poznawczych, afektu, zachowania, bądź innych funkcji i reakcji psychofizjologicznych.
Używanie szkodliwe stanowi sposób przyjmowania substancji psychoaktywnych, powodujący szkody zdrowotne, o charakterze somatycznym i psychicznym.
Zespól uzależnienia obejmuje kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, które powijają się w toku wielokrotnego użycia środka. Zespół ten charakteryzuje silna potrzeba zażycia środka, trudności w kontrolowaniu tego zachowania, uporczywe używanie wbrew szkodliwym następstwom, zwiększona tolerancja, a niekiedy występowanie zespołu abstynencyjnego. Przyjmowanie substancji psychoaktywnych dominuje nad innymi zachowaniami, które uprzednio miały dla jednostki większą wartość. Definicja ta opisuje krótko mechanizm uzależnienia, który można zawrzeć w pojęciach: rausz, zależność psychiczna, zależność fizyczna, zespół abstynencyjny, wzrost tolerancji, głód. Wymienione pojęcia stanowią swoiste etapy procesu uzależnienia się od środków psychoaktywnych, występujące w potocznej kolejności (ostre zatrucie, szkodliwe używanie, zespół uzależnienia)10. Każdy środek chemiczny odznacza się określoną zdolnością wywołania uzależnienia.

Charakterystyczną tego cechą jest odczuwanie przymusu zażycia danego środka o charakterze psychicznym, fizycznym lub łącznie obu.
Uzależnienie ogólnie polega, więc na tym, że człowiek robi świadomie coś, co jest dla niego szkodliwe.
Uzależnienie psychiczne jest to silna i trudna do opanowania potrzeba, a czasem wręcz psychiczny przymus przyjmowania i kontynuowania zażywania określonego środka, co czynione jest w celu uzyskania efektów natury emocjonalnej dla przyjemności lub uzyskania odprężenia, ulżenie w cierpieniu, złagodzenia złego samopoczucia. Jest to silnie utrwalony stereotyp odruch warunkowy, czyli stała tendencja do szukania za pomocą środków psychoaktywnych ulgi w stanach depresyjnych. Niemożność zaspokojenia tej potrzeby powoduje konsekwencje psychiczne w postaci podenerwowania, obniżenia nastroju, niepokoju, stanów lękowych, rozdrażnienia i gniewu, depresji w myślach samobójczych, bez wystąpienia poważniejszych skutków i dolegliwości fizycznych nie powoduje objawów abstynencyjnych.

Uzależnienie fizyczne to konieczność zażywania określonych środków na skutek uzależnienia organizmu od obecności w nim danej substancji chemicznej, bez której nie może on normalnie funkcjonować11. Inaczej jest to sztucznie wytworzona potrzeba biologiczna, fizjologiczna; stan biologicznej adaptacji do używanego środka. Na skutek braku tej substancji występuje ogólna reakcja fizjologiczna, nazywana zespołem odstawienia (abstynencyjnym), który utrzymuje się przez kilka dni, jeśli jednostka nie zażyje ponownie środka, od którego jest uzależniona. Wtórnie, zatem uzależnienie fizyczne wiąże się z niemożnością zerwania z nałogiem, pomimo tego, że zażywany środek przestał już dostarczać jednostce jakichkolwiek pozytywnych przeżyć, zaś jednostka uzależniona motywowana zaczyna być strachem przed przykrymi dolegliwościami wiążącymi się z odstawieniem środka. Jest to uzależnienie od samego środka.
Uzależnienie społeczne występuje wyraźnie wśród młodzieży i wiąże się z zażywaniem alkoholu w grupie. Polega na tym, iż działa tu czynnik środowiskowy w postaci presji grupy, świadomości istnienia pewnej mody, bądź więzi z inną osobą darzoną uczuciem. Istotą tego zjawiska jest, więc silne związanie jednostki z grupa, w której istnieje norma zażywania środków, psychoaktywnych, zaś przynależność do niej wiąże się z bezwzględną koniecznością przystosowania się do panujących w niej obyczajów, rytuałów, norm i wartości, a odrzucenie przez grupę stanowi podstawę izolacji społecznej jednostki. Jest to uzależnienie nie od środka, ale od grupy, zaś w sensie psychologicznym bardziej od tego, jakie potrzeby jednostki grupa zaspokaja.

Uzależnienie to nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. Uzależnienie fizjologiczne (ang. Physiological dependence), zwane też czasem fizycznym, to nabyta silna potrzeba stałego zażywania jakiejś substancji odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych (np. bóle, biegunki, uczucie zimna, wymioty, drżenie mięśni, bezsenność). Uzależnienie psychiczne (ang. Psychical dependence), zwane też jako psychologiczne, to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie jednak nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw. Uzależnienie społeczne (socjologiczne) wiąże się z zażywaniem środków toksycznych pod wpływem panującej mody lub w grupie ludzi podobnych do siebie, w kręgach młodzieży. Osobowość to charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczne- przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje. Zaburzenie osobowość jest stanem psychicznym, w którym następuje częściowa dezintegracja psychiki, rozchwianie emocjonalne, szybkie gwałtowne zmiany osobowości. Osobowość może ulec dezintegracji, gdy dochodzi do traumatycznych przeżyć osobistych, uzależnień lub może być jednym z objawów niektórych chorób psychicznych.

Zespół abstynencyjny tzw. Odstawienia jest to zespół niezmiennie dokuczliwych doznań fizycznych i psychicznych będących wynikiem niedostarczenia organizmowi środka, który został już włączony w szlak przemian metabolicznych. Objawy te występują już po 6- 12 godzinach od chwili ostatniego przyjęcia środka odurzającego. Definiowany jest jako grupa objawów o różnej konfiguracji i nasileniu występujących po całkowitym lub częściowym wycofaniu substancji używanej w sposób powtarzalny, a zwykle długotrwały i\lub w wysokich dawkach. Ich obraz warunkowany jest osobniczo, zależy od rodzaju leku, czasu jego przyjmowania i wielkości dawki. Symptomy te polegają na trudnych do zwalczenia dysfunkcjach w niektórych układach organizmu: pokarmowym, krążenia, oddychania oraz związanych z nim stanach depresji lub podniecenia, a czasem drgawkach.

Tolerancja jest nabytym i odwracalnym stanem organizmu polegający na zmniejszeniu poziomu wrażliwości na określone działanie leku, czyli jest to zjawisko polegające na zwiększaniu się z upływem czasu odporności organizmu na ich działanie, co powoduje, iż efekty oddziaływania tychże środków zmniejszają się pomimo stosowania takich samych dawek, zmuszając osobę uzależnioną di ich zwiększania.
Tolerancja krzyżowa jest zjawiskiem polegającym na „przeniesieniu” tolerancji na jeden środek odurzający na inny, z tej samej grupy chemicznej, co szczególnie widoczne jest w działaniu metadonu.

Współuzależnienie jest głębokim uwikłaniem w chorobę alkoholową współmałżonka, rodzica lub dziecko, współuzależnienie charakteryzuje się sztywnością myślenia i działania powstała w wyniku niesprzyjających doświadczeń życiowych, która uniemożliwia korzystne i skuteczne rozwiązanie trudności własnych i rodziny. Sposób przystosowania się do zagrażających sytuacji tworzonych przez osobę pijącą, pozwalający przetrwać trudne sytuacje, ale stanowiący pułapkę, która nie pozwala tworzyć normalnego i bezpiecznego życia rodzinnego. Przejawia się w aktywnych zachowaniach lub pasywnych.

Ludzie zaczynają używać czy nadużywać rożnych środków, mając świadomość ich autodestrukcyjnego wpływu. Po pierwsze wydaje się, iż nikt z nich nie bierze pod uwagę faktu, że jemu może przydarzyć się to, iż środek dostarczający początkowo różnie mierzonych satysfakcji zacznie kierować ich życiem. Wzmaga to poczucie złudzenia panowania nad sobą i własnym życiem, poczucie siły woli, co pozwoli nam przestać „brać”, jeśli tylko zechcemy, a niedocenianie ogromnej siły wpływu substancji uzależniających.
Pierwotnych przyczyn sięgnięcia po środek uzależniający może być wiele. Często dany wzorzec zachowania czerpiemy z obserwacji innych ludzi, bądź propagują go środki masowego przekazu. Problem uzależnień jest odmiennie wyjaśniany na gruncie różnych dyscyplin naukowych, głównie rozpatruje się go w kategoriach złożonej etiologii i mechanizmów skłaniających jednostkę do sięgania po środki psychoaktywne.